آیه 29 سوره شوری

وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «29»

وَ مِنْ آياتِهِ‌: و از جمله نشانه‌هاى قدرت و دلايل حكمت، خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: ايجاد آسمانها و زمينهاست، چه آنها به ذات و صفات دلالت صريح دارند بر وجود صانع قادر حكيم. وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ: و آنچه پراكنده است در آسمانها و زمينها از جنس جنبنده. مراد جميع آفريدگان است (از قبيل اطلاق سبب بر مسبب) پس شامل ملائكه و جن و انس و ساير حيوانات باشد. وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ‌: و او سبحانه بر جمع كردن آنان در عرصه محشر بعد از اماته ايشان، إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ: در وقتى كه خواهد توانست، و قدرت دارد و غير او عاجزند و ناتوان؛ زيرا ذاتى كه ايجاد فرمود آنان را، البته قادر خواهد بود بر اعاده آنان براى جزا و پاداش.

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ «26» وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ «27» وَ هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ يَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ «28» وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «29» وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ (30)

ترجمه‌

و اجابت مينمايد آنانرا كه گرويدند و كردند كارهاى شايسته و زياده ميدهد ايشانرا از فضل خود و كافران براى آنها عذابى سخت است‌

و اگر وسعت دهد خدا روزى را براى بندگانش هر آينه ستم كنند در زمين ولى فرو ميفرستد باندازه آنچه ميخواهد همانا او بر بندگانش مطّلع بينا است‌

و او است كه فرو ميفرستد باران را بعد از آنكه نوميد شدند و منتشر ميگرداند رحمتش را و او صاحب اختيار ستوده است‌

و از نشانه‌هاى قدرت او است آفريدن آسمانها و زمين و آنچه پراكنده كرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع كردنشان وقتى كه بخواهد توانا است‌

و چيزيكه برسد بشما از مصيبت پس براى امرى است كه كسب كرده است دستهاى شما و ميگذرد از بسيارى از آنها.

تفسير

خداوند متعال دعاى اهل ايمان و اعمال صالحه را در باره خودشان و برادران دينيشان در صورتى كه صلاح باشد اجابت ميفرمايد و اعمال ايشانرا قبول ولدى الاقتضاء زيادتر از آنچه خواستند و استحقاق داشتند تفضّلا بايشان عطا خواهد فرمود ولى كفّار از اينمعانى بهره ندارند و براى آنها عذاب سخت در قيامت است در كافى از امام باقر عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده كه فرمود آن مؤمن است كه دعا ميكند براى برادر مؤمن خود در غيابش پس ملائكه آمين مى‌گويند و خدا ميفرمايد براى تو دو برابر آنست كه طلب نمودى براى او و مسئول تو را اجابت نمودم براى دوست داشتن تو او را و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه زياد ميكند خدا براى ايشان از فضلش شفاعت را از كسيكه واجب شده است براى او آتش از كسانيكه نيكى كردند بايشان در دنيا و معلوم است كه تفضّل بر بندگان بايد بر وفق مصلحت آنها باشد و اگر خداوند وسعت دهد روزى را بر بندگانش و هر چه بخواهند بآنها عطا فرمايد هر آينه از حدّ خود تعدّى و تجاوز نمايند و زياد خوشحال و سرگرم شوند بدنيا و از آخرت غفلت نمايند و بيكديگر ظلم كنند ولى خداوند هر كس را بميزان صلاح دنيوى و اخروى او روزى و مال و عزّت ميدهد و او از ضمائر و مقدار قابليّت و استعداد ثروت و اقتضاء حال و وسعت مجال بندگان‌

جلد 4 صفحه 582

خود با خبر است مى‌داند و ميبيند مصالح و مفاسد امور آنها را در حديث قدسى است كه همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر غنا و بى‌نيازى و اگر فقير نمايم او را فاسد ميكند فقر او را و همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر فقر و ندارى و اگر بى‌نياز كنم او را فاسد ميكند او را دارائى و اين براى آنستكه من تدبير مينمايم امور بندگان خود را با علمى كه بباطن آنها دارم و آن خداوند ذات مقدسى است كه نازل ميكند از آسمان باران نافع بموقع لازم را كه غيث خوانده ميشود بعد از آنكه نااميد شده باشند از آن بندگان كه بيشتر موجب مسرّت و خوشحالى و مقتضى براى شكرگزارى است و منتشر مينمايد و پراكنده ميكند رحمت خود را در كوه و دشت و صحرا و دريا و بهره مى‌برند از آن انسان و حيوان و اشجار و گل و گياه و او است مدير امور و مالك رقاب و صاحب اختيار بندگان و ستوده و مستحق پرستش و ستايش است و از دلائل قدرت او است خلقت آسمانها و زمين با اين عظمت و وسعت و تمام موجودات جاندار از ملائكه و جن و انس و انواع حيوانات كه در آسمانها و زمين پراكنده فرموده و او بر جمع و حشر و اعدام و ايجاد آنها هر وقت بخواهد قادر و مقتدر است و آنچه برسد از مصيبت بر بندگان گناه‌كار كه مخاطب در آيه اخيره‌اند بقرينه نسبت كسب معصيت بآنها براى گناهى است كه از آنها سرزده با آنكه خداوند از بسيارى از معاصى آنها ميگذرد در كافى از امام صادق عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده است كه نيست براى كسى پيچ و تاب رگى و صدمه سنگى و لغزش پائى و خراش بدن از چوبى مگر بسبب گناه و امّا آنچه خدا عفو مينمايد بيشتر است از آنچه تعجيل ميفرمايد در عقوبت آن در دنيا و خدا اجلّ و اكرم است از آنكه باز او را در آخرت عقوبت نمايد و در مجمع قريب به اين معنى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام در جواب كسيكه سؤال نموده از مصائب وارده بر اهل بيت عصمت و طهارت نقل نموده كه خداوند اولياء خود را مخصوص بمصائبى ميفرمايد براى مزيد اجرشان بدون گناه و ظاهرا اختصاص باولياء ندارد مصائب وارده بر اطفال و اشخاص بيگناه ديگر هم موجب اجر خواهد بود و اللّه اعلم.

جلد 4 صفحه 583

وَ مِن‌ آياتِه‌ِ خَلق‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ وَ ما بَث‌َّ فِيهِما مِن‌ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلي‌ جَمعِهِم‌ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «29»

و ‌از‌ جمله‌ آيات‌ الهيه‌ خلقت‌ آسمانها و زمين‌ ‌است‌ و آنچه‌ پهن‌ كرده‌ و پراكنده‌ كرده‌ ‌در‌ ‌آنها‌ ‌از‌ جنبنده‌ ذي‌ حيات‌ و ‌او‌ ‌بر‌ جمع‌ آوري‌ ‌آنها‌ زماني‌ ‌که‌ مشيتش‌ تعلق‌ بگيرد قادر و توانا ‌است‌.

وَ مِن‌ آياتِه‌ِ ‌من‌ تبعيضيه‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بعض‌ آيات‌ ‌او‌ و الا آيات‌ الهيه‌ بسيار ‌است‌ و ‌از‌ حد و حصر بيرون‌ ‌است‌.

خَلق‌ُ السَّماوات‌ِ طبقات‌ هفت‌گانه‌ و كرسي‌ و عرش‌ و كرات‌ جويه‌ مثل‌ شمس‌ و قمر و ساير كواكب‌ و نجوم‌ و ستارگان‌ و بيت‌ المعمور و سدرة المنتهي‌ و جنة المأوي‌ و لوح‌ و قلم‌ و ‌غير‌ اينها.

وَ الأَرض‌ِ ‌از‌ جبال‌ و براري‌ و شهرستانها و قري‌ و مزارع‌، و معادن‌ و اشجار و فواكه‌ و حبوبات‌ و ‌غير‌ اينها.

وَ ما بَث‌َّ فِيهِما مِن‌ دابَّةٍ اما ‌در‌ آسمانها ملائكه‌ و ارواح‌ و حور و غلمان‌ و ‌در‌ زمين‌ جن‌ و انس‌ و انواع‌ حيوانات‌ ‌از‌ طيور و وحوش‌ و هوام‌ الارض‌ و انعام‌ و اشرف‌ همه‌ ‌آنها‌ انسان‌.

وَ هُوَ عَلي‌ جَمعِهِم‌ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ يوم القيمة ‌که‌ يوم الجمع‌ ‌است‌ تمام‌ وحوش‌ طيور انعام‌ جن‌ انس‌ ملك‌ ‌در‌ صحراي‌ محشر مجتمع‌ ميشوند ‌حتي‌ كرات‌ جويه‌ بهم‌ نزديك‌ ميشوند ‌که‌ شرحش‌ مكرر بيان‌ ‌شده‌ احتياج‌ بتكرار ندارد.

]

(آیه 29)- و باز به همین مناسبت در این آیه از یکی از مهمترین آیات علم و قدرت پروردگار سخن به میان آورده، می‌گوید: «و از آیات و نشانه‌های اوست آفرینش آسمانها و زمین و آنچه از جنبندگان در آنها خلق و پراکنده ساخته است» (وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِیهِما مِنْ دابَّةٍ).

و در پایان آیه می‌فرماید: «او هر گاه بخواهد قادر بر جمع کردن آنهاست» (وَ هُوَ عَلی جَمْعِهِمْ إِذا یَشاءُ قَدِیرٌ).

منظور از «جمع کردن تمام جنبندگان» در این آیه را بسیاری از مفسران به معنی جمع برای حساب و جزای اعمال در قیامت دانسته‌اند این احتمال نیز وجود دارد که منظور از «جمع» نقطه مقابل «بث» (پراکندن) باشد، به این معنی که «بث» اشاره به آفرینش و گسترش انواع موجودات زنده و جنبندگان است، سپس می‌فرماید هرگاه خدا بخواهد آنها را «جمع» کرده و نابود یا منقرض می‌سازد.

همان گونه که در طول تاریخ تا کنون بسیاری از انواع جنبندگان در روی زمین گسترش عجیبی پیدا کرده، و در زمانی بعد از آن منقرض و جمع شده‌اند، هم گسترش آنها به دست خداست و هم جمع آنها.